PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU JĘZYK POLSKI

III etap edukacyjny – gimnazjum

 

Wymagania ogólne

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

Uczeń samodzielnie dociera do informacji; rozumie komunikaty o coraz bardziej

skomplikowanej organizacji – werbalne i niewerbalne; podejmuje refleksję nad

znaczeniami słów i dąży do ich dokładnego rozumienia; krytycznie ocenia zawartość

komunikatów.

 

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury.

Uczeń doskonali sprawność analizy i interpretacji tekstów kultury; zyskuje nowe

narzędzia, dzięki którym jego lektura jest coraz dojrzalsza, bardziej świadoma

i samodzielna; poznaje nowe gatunki i konwencje literackie; wykorzystuje poznane

pojęcia w refleksji o literaturze i warto ś ciach; czyta teksty kultury odpowiadające

charakterystycznej dla tego wieku wrażliwości – z zakresu literatury młodzieżowej

i popularnej; stopniowo zaczyna poznawać dzieła klasyczne ważne dla kultury

polskiej i światowej.

 

III. Tworzenie wypowiedzi.

Uczeń zyskuje coraz wyraźniejszą świadomość funkcji środków językowych, które

służą formułowaniu wypowiedzi; zdobywa wiedzę o różnych odmianach polszczyzny

i kształci umiejętność po prawnego wykorzystywania ich w różnych sytuacjach,

pogłębia znajomość etyki mowy i etykiety języka; poznaje i tworzy nowe, coraz

trudniejsze formy wypowiedzi.

 

Wymagania szczegółowe

I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji.

 

1. Czytanie i słuchanie. Uczeń:

1) odbiera komunikaty pisane, mówione, w tym nadawane za pomocą środków

audio wizualnych – rozróżnia informacje przekazane werbalnie oraz zawarte

w dźwięku i obrazie;

2) wyszukuje w wypowiedzi potrzebne informacje oraz cytuje odpowiednie

fragmenty tekstu;

3) porządkuje informacje w zależności od ich funkcji w przekazie;

4) odróżnia informacje o faktach od opinii;

5) rozpoznaje różnice między fikcją a kłamstwem;

6) rozpoznaje wypowiedzi o charakterze emocjonalnym i perswazyjnym;

7) rozpoznaje intencje wypowiedzi (aprobatę, dezaprobatę, negację, prowokację);

8) dostrzega w wypowiedzi ewentualne przejawy agresji i manipulacji;

9) rozpoznaje wypowiedź argumentacyjną, wskazuje tezę, argumenty i wnioski;

10) rozróżnia gatunki publicystyczne prasowe, radiowe i telewizyjne (artykuł,

wywiad, reportaż);

11) czerpie dodatkowe informacje z przypisu.

 

2. Samokształcenie i docieranie do informacji. Uczeń:

1) samodzielnie dociera do informacji – w książkach, prasie, mediach

elektronicznych oraz w wypowiedziach ustnych;

2) stosuje zasady korzystania z zasobów bibliotecznych, wyszukuje w bibliotece

źródła potrzebnych mu informacji;

3) korzysta ze słownika: języka polskiego, poprawnej polszczyzny,

frazeologicznego, wyrazów obcych, synonimów i antonimów oraz szkolnego

słownika terminów literackich – w formie książkowej i elektronicznej.

 

3. Świadomość językowa. Uczeń:

1) rozumie pojęcie stylu, rozpoznaje styl potoczny, urzędowy, artystyczny i

naukowy;

2) rozpoznaje wyrazy wieloznaczne i rozumie ich znaczenia w tekście;

3) dostrzega zróżnicowanie słownictwa – rozpoznaje słownictwo ogólnonarodowe

i słownictwo o ograniczonym zasięgu (wyrazy gwarowe, terminy naukowe,

archaizmy i neologizmy, eufemizmy i wulgaryzmy; dostrzega negatywne

konsekwencje używania wulgaryzmów); rozpoznaje wyrazy rodzime i

zapożyczone (obce) – rozumie ich funkcję w tekście;

4) rozpoznaje cechy kultury i języka swojego regionu;

5) rozpoznaje w zdaniach i w równoważnikach zdań różne rodzaje podmiotów,

orzeczeń, dopełnień, okoliczników oraz przydawkę – rozumie ich funkcje;

6) rozróżnia rodzaje zdań złożonych podrzędnie i współrzędnie, imiesłowowe

równoważniki zdań, zdania bezpodmiotowe oraz rozumie ich funkcje w wypowiedzi;

7) odróżnia temat fleksyjny od końcówki;

8) odróżnia czasowniki dokonane i niedokonane; rozpoznaje tryby i strony (czynną

i bierną) czasownika oraz imiesłowy – wyjaśnia ich funkcje w tekście;

9) rozpoznaje temat słowotwórczy i formant w wyrazach pochodnych i wskazuje

funkcje formantów w nadawaniu znaczenia wyrazom pochodnym.

 

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty

kultury wskazane przez nauczyciela.

 

1. Wstępne rozpoznanie. Uczeń:

1) opisuje odczucia, które budzi w nim dzieło;

2) rozpoznaje problematykę utworu.

2. Analiza. Uczeń:

1) przedstawia najistotniejsze treści wypowiedzi w takim porządku, w jakim

występu ją one w tekście;

2) charakteryzuje postać mówiącą w utworze;

3) rozróżnia narrację pierwszoosobową i trzecioosobową oraz potrafi określić ich

funkcje w utworze;

4) wskazuje funkcje użytych w utworze środków stylistycznych z zakresu słonic twa

neologizmów, archaizmów, zdrobnień, zgrubień, metafor), składni (powtórzeń,

pytań retorycznych, różnego typu zdań i równoważników), fonetyki (rymu, rytmu,

wyrazów dźwiękonaśladowczych);

5) omawia funkcje elementów konstrukcyjnych utworu (tytułu, podtytułu,

motta, apostrofy, puenty, punktu kulminacyjnego);

6) przypisuje czytany utwór do właściwego rodzaju literackiego (epika, liryka,

dramat);

7) rozpoznaje czytany utwór jako: przypowieść, pamiętnik, dziennik, komedię,

dramat (gatunek), tragedię, balladę, nowelę, hymn, powieść historyczną;

8) rozpoznaje odmiany gatunkowe literatury popularnej: powieść lub opowiadanie

obyczajowe, przygodowe, detektywistyczne, fantastycznonaukowe, fantasy;

9) wskazuje elementy dramatu, takie jak: akt, scena, tekst główny, tekst poboczny,

monolog, dialog;

10) znajduje w tekstach współczesnej kultury popularnej (np. w filmach, komiksach,

piosenkach) nawiązania do tradycyjnych wątków literackich i kulturowych;

wskazuje przykłady mieszania gatunków;

11) uwzględnia w analizie specyfikę tekstów kultury przynależnych do

następujących rodzajów sztuki: literatura, teatr, film, muzyka, sztuki plastyczne,

sztuki audiowizualne.

 

3. Interpretacja. Uczeń:

1) przedstawia propozycję odczytania konkretnego tekstu kultury i uzasadnia ją;

2) uwzględnia w interpretacji potrzebne konteksty, np. biograficzny, historyczny;

3) interpretuje głosowo wybrane utwory literackie (recytowane w całości lub we

fragmentach).

 

4. Wartości i wartościowanie. Uczeń:

1) ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i

ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm–

nacjonalizm, tolerancja –nietolerancja, piękno –brzydota, a także rozpoznaje ich

obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach;

2) omawia na podstawie poznanych dzieł literackich i innych tekstów kultury

podstawowe, ponadczasowe zagadnienia egzystencjalne, np. miłość, przyjaźń,

śmierć, cierpienie, lęk, nadzieja, wiara religijna, samotność, inność, poczucie

wspólnoty, solidarność, sprawiedliwość; dostrzega i poddaje refleksji uniwersalne

wartości humanistyczne;

3) dostrzega zróżnicowanie postaw społecznych, obyczajowych, narodowych,

religijnych, etycznych, kulturowych i w ich kontekście kształtuje swoją tożsamość.

 

 

III. Tworzenie wypowiedzi.

1. Mówienie i pisanie. Uczeń:

1) tworzy spójne wypowiedzi ustne (monologowe i dialogowe) oraz pisemne w

następujących formach gatunkowych: urozmaicone kompozycyjnie i fabularnie

opowiadanie, opis sytuacji i przeżyć, zróżnicowany stylistycznie i funkcjonalnie

opis zwykłych przedmiotów lub dzieł sztuki, charakterystyka postaci literackiej,

filmowej lub rzeczywistej, sprawozdanie z lektury, filmu, spektaklu i ze zdarzenia

z życia, rozprawka, podanie, życiorys i CV, list motywacyjny, dedykacja;

dostosowuje odmianę i styl języka do gatunku, w którym się wypowiada;

2) stosuje zasady organizacji tekstu zgodne z wymogami gatunku, tworząc spójną

pod względem logicznym i składniowym wypowiedź na zadany temat;

3) tworzy plan twórczy własnej wypowiedzi;

4) dokonuje starannej redakcji tekstu napisanego ręcznie i na komputerze

(umiejętnie formatuje tekst, dobiera rodzaj czcionki według rozmiaru i kształtu,

stosuje właściwe odstępy, wyznacza marginesy i justuje tekst, dokonuje jego

korekty, jednocześnie kontrolując auto korektę), poprawia ewentualne błędy

językowe, ortograficzne oraz interpunkcyjne;

5) uczestniczy w dyskusji, uzasadnia własne zdanie, przyjmuje poglądy innych lub

polemizuje z nimi;

6) przestrzega zasad etyki mowy w różnych sytuacjach komunikacyjnych, m.in.

zna konsekwencje stosowania form charakterystycznych dla elektronicznych

środków przekazywania informacji, takich jak: SMS, e-mail, czat, blog (ma

świadomość niebezpieczeństwa oszustwa i manipulacji powodowanych

anonimowością uczestników komunikacji w sieci, łatwego obrażania obcych,

ośmieszania i zawstydzania innych wskutek rozpowszechniania obrazów

przedstawiających ich w sytuacjach kłopotliwych, zna skutki kłamstwa,

manipulacji, ironii);

7) stosuje zasady etykiety językowej – wie, w jaki sposób zwracać się do

rozmówcy w zależności od sytuacji i relacji, łączącej go z osobą, do której mówi

(dorosły, rówieśnik, obcy, bliski), zna formuły grzecznościowe, zna konwencje

językowe zależne od środowiska (np. sposób zwracania się do nauczyciela,

lekarza, profesora wyższej uczelni), ma świadomość konsekwencji używania

formuł niestosownych i obraźliwych;

8) świadomie, odpowiedzialnie, selektywnie korzysta (jako odbiorca i

nadawca) z elektronicznych środków przekazywania informacji, w tym z

Internetu.

 

2. Świadomość językowa. Uczeń:

1) rozróżnia normę językową wzorcową oraz użytkową i stosuje się do nich;

2) sprawnie posługuje się oficjalną i nieoficjalną odmianą polszczyzny; zna granice

stosowania slangu młodzieżowego;

3) tworząc wypowiedzi, dąży do precyzyjnego wysławiania się; świadomie dobiera

syn ni my i antonimy dla wyrażenia zamierzonych treści;

4) stosuje związki frazeologiczne, rozumiejąc ich znaczenie;

5) stosuje różne rodzaje zdań we własnych tekstach; dostosowuje

szyk wyrazów i zdań składowych do wagi, jaką nadaje przekazywanym

informacjom;

6) wykorzystuje wiedzę o składni w stosowaniu reguł interpunkcyjnych; stosuje

średnik;

7) przekształca części zdania pojedynczego w zdania podrzędne i odwrotnie,

przekształca konstrukcje strony czynnej w konstrukcje strony biernej i odwrotnie,

zamienia formy osobowe czasownika na imiesłowy i odwrotnie – ze

świadomością ich funkcji i odpowiednio do celu całej wypowiedzi; zamienia

mowę niezależną na zależną;

8) wprowadza do wypowiedzi partykuły, rozumiejąc ich rolę w modyfikowaniu

znaczenia składników wypowiedzi;

9) wykorzystuje wykrzyknik jako część mowy w celu wyrażenia emocji; stosuje

wołacz w celu osiągnięcia efektów retorycznych;

10) stosuje poprawne formy odmiany rzeczowników, czasowników (w tym

imiesłowów), przymiotników, liczebników i zaimków; stosuje poprawne formy

wyrazów w związkach składniowych (zgody i rządu);

11) operuje słownictwem z określonych kręgów tematycznych (na tym etapie

rozwijanym i koncentrującym się przede wszystkim wokół tematów: rozwój

psychiczny, moralny i fizyczny człowieka; społeczeństwo i kultura; region i

Polska).

 

Teksty kultury

1. Teksty poznawane w całości – nie mniej niż 5 pozycji książkowych w roku

szkolnym oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej objętości, przy czym nie

można pominąć autorów i utworów oznaczonych gwiazdką:

• *Jan Kochanowski – wybrane fraszki, Treny (V, VII, VIII);
• William Szekspir Romeo i Julia;
• Molier Świętoszek lub Skąpiec;
• *Ignacy Krasicki – wybrane bajki;
• Aleksander Fredro* Zemsta;
• Adam Mickiewicz – wybrana ballada, *Dziady cz. II, Reduta Ordona;
• Bolesław Prus lub Eliza Orzeszkowa – wybrana nowela;
• *Henryk Sienkiewicz – wybrana powieść historyczna (Quo vadis, Krzyżacy lub

Potop);

• wybrane wiersze następujących poetów XX w.: Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Kazimierz Wierzyński, JulianTuwim, Czesław Miłosz, ks. Jan Twardowski, Wisława Szymborska, Zbigniew Herbert;
• Aleksander Kamiński Kamienie na szaniec lub Arkady Fiedler Dywizjon 303;
• utwór podejmujący problematykę Holokaustu, np. wybrane powiadanie Idy Fink;
• Konstanty Ildefons Gałczyński – wybrane utwory;
• Stanisław Lem – wybrane opowiadanie;
• Sławomir Mrożek – wybrane opowiadanie;
• Antonie de Saint Exupéry Mały Książę;
• wybrana powieść przygodowa;
• wybrana młodzieżowa powieść obyczajowa (np. Małgorzaty Musierowicz, Doroty Terakowskiej lub innych współczesnych autorów podejmujących problematykę dojrzewania);
• wybrany utwór fantasy (np. Ursuli Le Guin, Johna Ronalda Reuela Tolkiena, Andrzeja

Sapkowskiego);

• wybrany utwór detektywistyczny (np. Arthura Conan Doyle’a lub Agaty Christie);
• wybrane opowiadanie z literatury światowej XX w. (inne niż wskazane wyżej);
• wybrana powieść współczesna z literatury polskiej i światowej (inna niż wskazana wyżej);
• inne pozycje książkowe wskazane przez nauczyciela lub zaproponowane przez

uczniów (przynajmniej jedna rocznie).

 

2. Teksty poznawane w całości lub w części (decyzja należy do nauczyciela):

• Homer Iliada i Odyseja lub Jan Parandowski Przygody Odyseusza;
• Pieśń o Rolandzie;
• Juliusz Słowacki Balladyna;
• Miron Białoszewski Pamiętnik z powstania warszawskiego;
• Ryszard Kapuściński – wybrany utwór.
• Biblia (opis stworzenia świata i człowieka z Księgi Rodzaju, przypowieść ewangeliczna, hymn św. Pawła o miłości);
• wybrane mity greckie.

 

3. Wybór publicystyki z prasy i innych środków społecznego przekazu; wybrany

komiks; wybrane programy telewizyjne.