PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU GEOGRAFIA
III etap edukacyjny
Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Korzystanie z różnych źródeł informacji geograficznej.
Uczeń dokonuje obserwacji i pomiarów w terenie; potrafi korzystać z planów,
map, fotografii, rysunków, wykresów, danych statystycznych, tekstów źródłowych
oraz technologii informacyjno-komunikacyjnych w celu gromadzenia, przetwarzania i
prezentowania informacji geograficznych.
II. Identyfikowanie związków i zależności oraz wyjaśnianie zjawisk i procesów.
Uczeń posługuje się podstawowym słownictwem geograficznym w toku opisywania
oraz wyjaśniania zjawisk i procesów zachodzących w środowisku geograficznym;
identyfikuje związki i zależności w środowisku przyrodniczym, gospodarce i życiu
społecznym w różnych skalach przestrzennych (lokalnej, regionalnej, krajowej,
globalnej); rozumie wzajemne relacje przyroda- -człowiek; wyjaśnia zróżnicowanie
przestrzenne warunków środowiska przyrodniczego oraz działalności człowieka na
Ziemi.
III. Stosowanie wiedzy i umiejętności geograficznych w praktyce.
Uczeń wykorzystuje wiedzę i umiejętności geograficzne w celu lepszego rozumienia
współ czesnego świata i swojego w nim miejsca; stosuje wiadomości i umiejętności
geograficzne w życiu codziennym, m.in. w racjonalnym wykorzystaniu zasobów
środowiska.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
1. Mapa – umiejętności czytania, interpretacji i posługiwania się mapą.
Uczeń:
1) wykazuje znaczenie skali mapy w przedstawianiu różnych informacji
geograficznych na mapie; posługuje się skalą mapy do obliczenia odległości
w terenie;
2) odczytuje z map informacje przedstawione za pomocą różnych metod
kartograficznych;
3) posługuje się w terenie planem, mapą topograficzną, turystyczną,
samochodową (m.in. orientuje mapę oraz identyfikuje obiekty geograficzne na
mapie i w terenie);
4) identyfikuje położenie i charakteryzuje odpowiadające sobie obiekty
geograficzne na fotografiach, zdjęciach lotniczych i satelitarnych oraz mapach
topograficznych;
5) dobiera odpowiednią mapę w celu uzyskania określonych informacji
geograficznych;
6) określa położenie geograficzne oraz matematyczno-geograficzne punktów i
obszarów na mapie;
7) lokalizuje na mapach (również konturowych) kontynenty oraz najważniejsze
obiekty geograficzne na świecie i w Polsce (niziny, wyżyny, góry, rzeki, jeziora,
wyspy, morza, państwa itp.);
8) analizuje i interpretuje treści map ogólnogeograficznych, tematycznych,
turystycznych;
9) projektuje i opisuje trasy podróży na podstawie map turystycznych,
topograficznych i samochodowych.
2. Kształt, ruchy Ziemi i ich następstwa. Uczeń:
1) podaje główne cechy kształtu i wymiarów Ziemi; odczytuje współrzędne
geograficzne na globusie;
2) posługuje się ze zrozumieniem pojęciami: ruch obrotowy Ziemi, czas
słoneczny, czas strefowy; podaje cechy ruchu obrotowego; wyjaśnia, dlaczego
zostały wprowadzone strefy czasowe i granica zmiany daty; posługuje się mapą
stref czasowych do określania różnicy czasu strefowego i słonecznego na
Ziemi;
3) podaje cechy ruchu obiegowego Ziemi; przedstawia (wykorzystując również
własne obserwacje) zmiany w oświetleniu Ziemi oraz w długości trwania dnia i
nocy w różnych szerokościach geograficznych i porach roku;
4) podaje najważniejsze geograficzne następstwa ruchów Ziemi.
3. Wybrane zagadnienia geografii fizycznej. Uczeń:
1) charakteryzuje wpływ głównych czynników klimatotwórczych na klimat;
2) charakteryzuje na podstawie wykresów lub danych liczbowych przebieg
temperatury powietrza i opadów atmosferycznych w ciągu roku w wybranych
stacjach meteorologicznych położonych w różnych strefach klimatycznych;
oblicza amplitudę i średnią temperaturę powietrza; wykazuje na przykładach
związek między wysokością Słońca a temperaturą powietrza;
3) wykazuje zróżnicowanie klimatyczne Ziemi na podstawie analizy map
temperatury powietrza i opadów atmosferycznych oraz map stref klimatycznych
na Ziemi;
4) podaje na podstawie map tematycznych zależności między strefami oświetlenia
Ziemi a strefami klimatycznymi oraz wykazuje wpływ klimatu na zróżnicowanie
roślinności i gleb na Ziemi;
5) podaje główne cechy płytowej budowy litosfery; wykazuje związki pomiędzy
płytową budową litosfery a występowaniem zjawisk wulkanicznych i trzęsień
ziemi;
6) posługuje się ze zrozumieniem pojęciem wietrzenia i erozji; przedstawia
rzeźbotwórczą rolę wód płynących, fal morskich, wiatru, lądolodów i lodowców
górskich;
7) rozpoznaje i opisuje w terenie formy rzeźby powstałe w wyniku działania
czynników rzeźbotwórczych.
4. Położenie i środowisko przyrodnicze Polski. Uczeń:
1) charakteryzuje, na podstawie map różnej treści, położenie własnego regionu
w Polsce oraz położenie Polski na świecie i w Europie; opisuje podział
administracyjny Polski; podaje nazwy i wskazuje na mapie województwa oraz ich
stolice;
2) opisuje najważniejsze wydarzenia (obrazy) z przeszłości geologicznej
Polski: po w stanie węgla kamiennego, powstawanie gór, zalewy mórz,
zlodowacenia; wykazu je zależności pomiędzy współczesną rzeźbą Polski a
wybranymi wydarzeniami geologicznymi;
3) rozpoznaje główne rodzaje skał występujących we własnym regionie
i w Polsce; wskazuje na mapie najważniejsze obszary ich występowania;
podaje przykłady wy korzystania skał w różnych dziedzinach życia
człowieka;
4) podaje główne cechy klimatu Polski; wykazuje ich związek z czynnikami
je kształtującymi; wyjaśnia mechanizm powstawania wiatru halnego i bryzy
morskiej;
5) wymienia główne rodzaje zasobów naturalnych Polski i własnego regionu:
lasów, wód, gleb, surowców mineralnych; korzystając z mapy, opisuje ich
rozmieszczenie i określa znaczenie gospodarcze.
5. Ludność Polski. Uczeń:
1) wyjaśnia i poprawnie stosuje podstawowe pojęcia z zakresu demografii:
przyrost naturalny, urodzenia i zgony, średnia długość życia;
2) odczytuje z różnych źródeł informacji (m.in. rocznika statystycznego oraz
piramidy płci i wieku) dane dotyczące: liczby ludności Polski, urodzeń, zgonów,
przyrostu naturalnego, struktury płci, średniej długości życia w Polsce; odczytuje
wielkość i główne kierunki migracji z Polski i do Polski;
3) charakteryzuje, na podstawie map gęstości zaludnienia, zróżnicowanie
rozmieszczenia ludności w Polsce i zamieszkiwanym regionie oraz wyjaśnia te
różnice czynnikami przyrodniczymi, historycznymi, ekonomicznymi;
4) wykazuje różnice w strukturze zatrudnienia ludności w Polsce i we własnym
regionie;
5) podaje główne, aktualne problemy rynku pracy w Polsce i we własnym
regionie;
6) analizuje, porównuje, ocenia rozmieszczenie i wielkość miast w Polsce
i zamieszkiwanym regionie; wyjaśnia przyczyny rozwoju wielkich miast w Polsce.
6. Wybrane zagadnienia geografii gospodarczej Polski. Uczeń:
1) wyróżnia główne cechy struktury użytkowania ziemi, wielkości i własności
gospodarstw rolnych, zasiewów i hodowli w Polsce na podstawie analizy map,
wykresów, danych liczbowych;
2) podaje przyczyny zróżnicowania w rozmieszczeniu wybranych upraw
(pszenicy, ziemniaków, buraków cukrowych) oraz chowu bydła i trzody chlewnej
w Polsce;
3) przedstawia, na podstawie różnych źródeł informacji, strukturę wykorzystania
źródeł energii w Polsce i ocenia jej wpływ na stan środowiska przyrodniczego;
4) wyjaśnia przyczyny zmian zachodzących w przemyśle w Polsce i we własnym
regionie oraz wskazuje najlepiej rozwijające się obecnie w Polsce gałęzie
produkcji przemysłowej;
5) rozróżnia rodzaje usług; wyjaśnia szybki rozwój wybranych usług w Polsce i
we własnym regionie;
6) wykazuje na przykładach walory turystyczne Polski oraz opisuje obiekty znaj
dujące się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturowego i Przyrodniczego
Ludzkości;
7) opisuje na podstawie map i wyjaśnia zróżnicowanie gęstości i jakości
sieci trans portowej w Polsce i wykazuje jej wpływ na rozwój innych dziedzin
działalności gospodarczej;
8) wykazuje konieczność ochrony środowiska przyrodniczego i kulturowego
w Polsce; wymienia formy jego ochrony, proponuje konkretne działania na rzecz
jego ochrony we własnym regionie.
7. Regiony geograficzne Polski. Uczeń:
1) wskazuje na mapie główne regiony geograficzne Polski;
2) charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, środowisko przyrodnicze
głównych regionów geograficznych Polski, ze szczególnym uwzględnieniem
własnego regionu (również na podstawie obserwacji terenowych);
3) opisuje, na podstawie map tematycznych, najważniejsze cechy gospodarki
regionów geograficznych Polski oraz ich związek z warunkami przyrodniczymi;
4) przedstawia, np. w formie prezentacji multimedialnej, walory turystyczne
wybranego regionu geograficznego, ze szczególnym uwzględnieniem
jego walorów kulturowych;
5) projektuje i opisuje, na podstawie map turystycznych, tematycznych,
ogólno geograficznych i własnych obserwacji terenowych, podróż wzdłuż wybranej
trasy we własnym regionie, uwzględniając walory przyrodnicze i kulturowe;
6) przedstawia główne cechy położenia oraz środowiska przyrodniczego
Morza Bałtyckiego; wykazuje znaczenie gospodarcze Morza Bałtyckiego
oraz przyczyny degradacji jego wód.
8. Sąsiedzi Polski – zróżnicowanie geograficzne, przemiany. Uczeń:
1) charakteryzuje i porównuje, na podstawie różnych źródeł informacji
geograficznej, środowisko przyrodnicze krajów sąsiadujących z Polską;
wykazuje ich zróżnicowanie społeczne i gospodarcze;
2) wyjaśnia przyczyny dynamicznego rozwoju gospodarczego Niemiec;
3) przedstawia współczesne przemiany społeczne i gospodarcze Ukrainy;
4) wykazuje zróżnicowanie przyrodnicze, narodowościowe, kulturowe
i gospodarcze Rosji;
5) przedstawia główne cechy środowiska przyrodniczego, gospodarki
oraz formy współ pracy z krajem będącym najbliższym sąsiadem regionu,
w którym uczeń mieszka.
9. Europa. Relacje przyroda – człowiek – gospodarka. Uczeń:
1) wykazuje się znajomością podziału politycznego Europy;
2) określa położenie Europy i główne cechy środowiska przyrodniczego
na podstawie mapy ogólnogeograficznej i map tematycznych;
3) opisuje, na podstawie map tematycznych, zróżnicowanie regionalne,
kulturowe, narodowościowe i etniczne współczesnej Europy oraz
najważniejsze przyczyny i konsekwencje tego zróżnicowania;
4) wykazuje, na podstawie map tematycznych, związki między głównymi
cechami środowiska przyrodniczego Europy Północnej a głównymi
kierunkami rozwoju gospodarczego;
5) wykazuje, na przykładzie rolnictwa Francji lub innego kraju europejskiego,
związek pomiędzy warunkami przyrodniczymi a kierunkiem
i efektywnością produkcji rolnej; identyfikuje cechy rolnictwa towarowego;
6) przedstawia, na podstawie wskazanych źródeł informacji geograficznej,
główne kierunki i przyczyny zmian w strukturze przemysłu wybranego
regionu (lub okręgu) przemysłowego w Europie Zachodniej;
7) przedstawia główne cechy położenia, wielkości, układu przestrzennego
oraz znaczenie Paryża lub Londynu jako światowej metropolii;
8) wykazuje wpływ gór na cechy środowiska przyrodniczego oraz gospodarkę
krajów alpejskich;
9) wykazuje związki między rozwojem turystyki w Europie Południowej
a warunkami przyrodniczymi oraz dziedzictwem kultury śródziemnomorskiej;
10) prezentuje opracowaną na podstawie map, przewodników, Internetu
trasę wy cieczki po Europie lub jej części.
10. Wybrane regiony świata. Relacje: człowiek – przyroda – gospodarka.
Uczeń:
1) wykazuje, na podstawie map tematycznych, że kontynent Azji jest
obszarem wielkich geograficznych kontrastów;
2) przedstawia, na podstawie map tematycznych, warunki przyrodnicze
obszarów, na których kształtowały się najstarsze azjatyckie cywilizacje;
3) analizuje wykresy i dane liczbowe dotyczące rozwoju ludnościowego
i urbanizacji w Chinach; wyjaśnia, na podstawie map tematycznych,
zróżnicowanie rozmieszczenia ludności na obszarze Chin; podaje
kierunki rozwoju gospodarczego Chin oraz wskazuje zmiany
znaczenia Chin w gospodarce światowej;
4) wykazuje znaczenie czynników społeczno-kulturowych w tworzeniu
nowo czesnej gospodarki Japonii na tle niekorzystnych cech środowiska
przyrodni czego;
5) wykazuje związek pomiędzy rytmem upraw i „kulturą ryżu” a cechami
klimatu monsunowego w Azji Południowo-Wschodniej;
6) opisuje kontrasty społeczne i gospodarcze w Indiach; wyjaśnia przyczyny
gwałtownego rozwoju nowoczesnych technologii;
7) charakteryzuje region Bliskiego Wschodu pod kątem cech kulturowych,
zasobów ropy naftowej, kierunków i poziomu rozwoju gospodarczego;
wskazuje miejsca konfliktów zbrojnych;
8) charakteryzuje na podstawie map tematycznych i wyjaśnia występowanie
stref klimatyczno-roślinno-glebowych w Afryce;
9) wykazuje, na przykładzie strefy Sahelu, związek pomiędzy formami
gospodarowania człowieka a zasobami wodnymi; uzasadnia potrzebę
racjonalnego gospodarowania w środowisku charakteryzującym
się poważnymi niedoborami słodkiej wody;
10) określa związki pomiędzy problemami wyżywienia, występowaniem
chorób (m.in. AIDS) a poziomem życia w krajach Afryki na południe
od Sahary;
11) wyróżnia główne cechy i przyczyny zróżnicowania kulturowego i etnicznego
Ameryki Pół nocnej i Południowej;
12) identyfikuje konflikt interesów pomiędzy ekologicznymi skutkami
wylesiania Amazonii a jej gospodarczym wykorzystaniem; określa
cechy rozwoju i problemy wielkich miast w Brazylii;
13) wykazuje związki między gospodarką a warunkami środowiska
przyrodnicze go w najważniejszych regionach gospodarczych Stanów
Zjednoczonych Ameryki Północnej; określa rolę Stanów Zjednoczonych
w gospodarce światowej;
14) przedstawia, na podstawie map tematycznych, główne cechy gospodarki
Australii na tle warunków środowiska przyrodniczego;
15) przedstawia cechy położenia i środowiska geograficznego Antarktyki
i Arktyki; podaje główne cechy i przyczyny zmian w środowisku
przyrodniczym obszarów okołobiegunowych.