PODSTAWA PROGRAMOWA PRZEDMIOTU CHEMIA
III etap edukacyjny
Wymagania ogólne
I. Pozyskiwanie, przetwarzanie i tworzenie informacji.
Uczeń pozyskuje i przetwarza informacje z różnorodnych źródeł z
wykorzystaniem technologii informacyjno-komunikacyjnych.
II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów.
Uczeń opisuje właściwości substancji i wyjaśnia przebieg prostych procesów
chemicznych; zna związek właściwości różnorodnych substancji z ich
zastosowaniami i ich wpływ na środowisko naturalne; wykonuje proste obliczenia
dotyczące praw chemicznych.
III. Opanowanie czynności praktycznych.
Uczeń bezpiecznie posługuje się prostym sprzętem laboratoryjnym i
podstawowymi odczynnikami chemicznymi; projektuje i przeprowadza proste
doświadczenia chemiczne.
Wymagania szczegółowe
1. Substancje i ich właściwości. Uczeń:
1) opisuje właściwości substancji będących głównymi składnikami
stosowanych na co dzień produktów np. soli kamiennej, cukru, mąki, wody,
miedzi, żelaza; wykonuje doświadczenia, w których bada właściwości
wybranych substancji;
2) przeprowadza obliczenia z wykorzystaniem pojęć: masa, gęstość i objętość;
3) obserwuje mieszanie się substancji; opisuje ziarnistą budowę materii;
tłumaczy, na czym polega zjawisko dyfuzji, rozpuszczania, mieszania, zmiany
stanu skupienia; planuje doświadczenia potwierdzające ziarnistość materii;
4) wyjaśnia różnice pomiędzy pierwiastkiem a związkiem chemicznym;
5) klasyfikuje pierwiastki na metale i niemetale; odróżnia metale od niemetali
na pod stawie ich właściwości;
6) posługuje się symbolami (zna i stosuje do zapisywania wzorów)
pierwiastków: H, O, N, Cl, S, C, P, Si, Na, K, Ca, Mg, Fe, Zn, Cu, Al, Pb, Sn,
Ag, Hg;
7) opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych;
8) opisuje proste metody rozdziału mieszanin i wskazuje te różnice między
właściwościami fizycznymi składników mieszaniny, które umożliwiają ich
rozdzielenie; sporządza mieszaniny i rozdziela je na składniki (np. wody i
piasku, wody i soli kamiennej, kredy i soli kamiennej, siarki i opiłków żelaza,
wody i oleju jadalnego, wody i atramentu).
2. Wewnętrzna budowa materii. Uczeń:
1) odczytuje z układu okresowego podstawowe informacje o pierwiastkach
(symbol, nazwę, liczbę atomową, masę atomową, rodzaj pierwiastka –
metal lub niemetal);
2) opisuje i charakteryzuje skład atomu (jądro: protony i neutrony,
elektrony); definiuje elektrony walencyjne;
3) ustala liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie danego
pierwiastka, gdy dana jest liczba atomowa i masowa;
4) wyjaśnia związek pomiędzy podobieństwem właściwości pierwiastków
zapisanych w tej samej grupie układu okresowego a budową atomów i
liczbą elektronów walencyjnych;
5) definiuje pojęcie izotopu, wymienia dziedziny życia, w których izotopy
znalazły za stosowanie; wyjaśnia różnice w budowie atomów izotopów
wodoru;
6) definiuje pojęcie masy atomowej (średnia mas atomów danego
pierwiastka, z uwzględnieniem jego składu izotopowego);
7) opisuje, czym różni się atom od cząsteczki; interpretuje zapisy H2, 2H,
2H2 itp.;
8) opisuje rolę elektronów walencyjnych w łączeniu się atomów;
9) na przykładzie cząsteczek H2, Cl2, N2, CO2, H 2O, HCl, NH3 opisuje
powstawanie wiązań atomowych (kowalencyjnych); zapisuje wzory
sumaryczne i strukturalne tych cząsteczek;
10) definiuje pojęcie jonów i opisuje, jak powstają; zapisuje elektronowo
mechanizm powstawania jonów, na przykładzie Na, Mg, Al, Cl, S; opisuje
powstawanie wiązania jonowego;
11) porównuje właściwości związków kowalencyjnych i jonowych (stan
skupienia, rozpuszczalność w wodzie, temperatury topnienia i wrzenia);
12) definiuje pojęcie wartościowości jako liczby wiązań, które tworzy atom,
łącząc się z atomami innych pierwiastków; odczytuje z układu okresowego
wartościowość maksymalną dla pierwiastków grup: 1., 2., 13., 14., 15., 16. i
17. (względem tlenu i wodoru);
13) rysuje wzór strukturalny cząsteczki związku dwupierwiastkowego
(o wiązaniach kowalencyjnych) o znanych wartościowościach pierwiastków;
14) ustala dla prostych związków dwupierwiastkowych, na przykładzie
tlenków: nazwę na pod stawie wzoru sumarycznego; wzór sumaryczny
na podstawie nazwy; wzór sumaryczny na podstawie wartościowości.
3. Reakcje chemiczne. Uczeń:
1) opisuje różnice w przebiegu zjawiska fizycznego i reakcji chemicznej;
podaje przy kłady zjawisk fizycznych i reakcji chemicznych zachodzących
w otoczeniu człowieka; planuje i wykonuje doświadczenia ilustrujące
zjawisko fizyczne i reakcję chemiczną;
2) opisuje, na czym polega reakcja syntezy, analizy i wymiany; podaje
przykłady różnych typów reakcji i zapisuje odpowiednie równania; wskazuje
substraty i pro dukty; dobiera współczynniki w równaniach reakcji
chemicznych; obserwuje doświadczenia ilustrujące typy reakcji i formułuje
wnioski;
3) definiuje pojęcia: reakcje egzoenergetyczne (jako reakcje, którym
towarzyszy wydzielanie się energii do otoczenia, np. procesy spalania) i
reakcje endoenergetyczne (do prze biegu których energia musi być
dostarczona, np. procesy rozkładu – pieczenie ciasta);
4) oblicza masy cząsteczkowe prostych związków chemicznych; dokonuje
prostych obliczeń związanych z zastosowaniem prawa stałości składu i
prawa zachowania masy.
4. Powietrze i inne gazy. Uczeń:
1) wykonuje lub obserwuje doświadczenie potwierdzające, że powietrze
jest mieszaniną; opisuje skład i właściwości powietrza;
2) opisuje właściwości fizyczne i chemiczne azotu, tlenu, wodoru, tlenku
węgla (IV); odczytuje z układu okresowego pierwiastków i innych źródeł
wiedzy informacje o azocie, tlenie i wodorze; planuje i wykonuje
doświadczenia dotyczące badania właściwości wymienionych gazów;
3) wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało aktywne chemicznie;
wymienia ich zastosowania;
4) pisze równania reakcji otrzymywania: tlenu, wodoru i tlenku węgla (IV) (np.
rozkład wody pod wpływem prądu elektrycznego, spalanie węgla);
5) opisuje, na czym polega powstawanie dziury ozonowej; proponuje
sposoby zapobiegania jej powiększaniu;
6) opisuje obieg tlenu w przyrodzie;
7) opisuje rdzewienie żelaza i proponuje sposoby zabezpieczania produktów
zawierających w swoim składzie żelazo przed rdzewieniem;
8) wymienia zastosowania tlenków wapnia, żelaza, glinu;
9) planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające wykryć CO2 w powietrzu
wydychanym z płuc;
10) wymienia źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń powietrza; planuje
sposób postępowania pozwalający chronić powietrze przed
zanieczyszczeniami.
5. Woda i roztwory wodne. Uczeń:
1) bada zdolność do rozpuszczania się różnych substancji w wodzie;
2) opisuje budowę cząsteczki wody; wyjaśnia, dlaczego woda dla jednych
substancji jest rozpuszczalnikiem, a dla innych nie; podaje przykłady
substancji, które rozpuszczają się w wodzie, tworząc roztwory właściwe;
podaje przykłady substancji, które nie rozpuszczają się w wodzie, tworząc
koloidy i zawiesiny;
3) planuje i wykonuje doświadczenia wykazujące wpływ różnych czynników
na szyb kość rozpuszczania substancji stałych w wodzie;
4) opisuje różnice pomiędzy roztworem rozcieńczonym, stężonym,
nasyconym i nie nasyconym;
5) odczytuje rozpuszczalność substancji z wykresu jej rozpuszczalności;
oblicza ilość substancji, którą można rozpuścić w określonej ilości wody w
podanej tempera turze;
6) prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: stężenie procentowe, masa
substancji, masa rozpuszczalnika, masa roztworu, gęstość; oblicza stężenie
procentowe roztworu nasyconego w danej temperaturze (z wykorzystaniem
wykresu rozpuszczalności);
7) proponuje sposoby racjonalnego gospodarowania wodą.
6. Kwasy i zasady. Uczeń:
1) defi niuje pojęcia: wodorotlenku, kwasu; rozróżnia pojęcia wodorotlenek
i zasada; zapisuje wzory sumaryczne najprostszych wodorotlenków:
NaOH, KOH, Ca(OH)2, Al(OH)3 i kwasów: HCl, H2SO4, H2SO3,
HNO3, H2CO3, H3PO4, H2S;
2) opisuje budowę wodorotlenków i kwasów;
3) planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których można otrzymać
wodorotlenek, kwas bez tle nowy i tlenowy (np. NaOH, Ca(OH)2, Al(OH)3,
HCl, H2SO3); zapisuje odpowiednie równania reakcji;
4) opisuje właściwości i wynikające z nich zastosowania niektórych
wodorotlenków i kwasów;
5) wyjaśnia, na czym polega dysocjacja elektrolityczna zasad i kwasów;
zapisuje równania dysocjacji elektrolitycznej zasad i kwasów; definiuje
kwasy i zasady (zgodnie z teorią Arrheniusa);
6) wskazuje na zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny, wskaźnika
uniwersalnego); rozróżnia doświadczalnie kwasy i zasady za pomocą
wskaźników;
7) wymienia rodzaje odczynu roztworu i przyczyny odczynu kwasowego,
zasadowego i obojętnego;
8) interpretuje wartość pH w ujęciu jakościowym (odczyn kwasowy,
zasadowy, obojętny); wykonuje doświadczenie, które pozwoli zbadać pH
produktów występujących w życiu co dziennym człowieka (żywność, środki
czystości itp.);
9) analizuje proces powstawania kwaśnych opadów i skutki ich działania;
proponuje sposoby ograniczające ich powstawanie.
7. Sole. Uczeń:
1) wykonuje doświadczenie i wyjaśnia przebieg reakcji zobojętniania
(np. HCl + NaOH);
2) pisze wzory sumaryczne soli: chlorków, siarczanów(VI), azotanów(V),
węglanów, fos fosforanów(V), siarczków; tworzy nazwy soli na podstawie
wzorów i odwrotnie;
3) pisze równania reakcji dysocjacji elektrolitycznej wybranych soli;
4) pisze równania reakcji otrzymywania soli (reakcje: kwas + wodorotlenek
metalu, kwas + tlenek metalu, kwas + metal, wodorotlenek metalu + tlenek
niemetalu);
5) wyjaśnia pojęcie reakcji strąceniowej; projektuje i wykonuje doświadczenie
pozwalające otrzymywać sole w reakcjach strąceniowych, pisze odpowiednie
równania reakcji w sposób cząsteczkowy i jonowy; na podstawie tabeli
rozpuszczalności soli i wodorotlenków wnioskuje o wyniku reakcji
strąceniowej;
6) wymienia zastosowania najważniejszych soli: węglanów, azotanów(V),
siarczanów(VI), fosforanów(V) i chlorków.
8. Węgiel i jego związki z wodorem. Uczeń:
1) wymienia naturalne źródła węglowodorów;
2) definiuje pojęcia: węglowodory nasycone i nienasycone;
3) tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (na podstawie
wzorów trzech kolejnych alkanów) i układa wzór sumaryczny alkanu o podanej
liczbie atomów węgla; rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne alkanów;
4) obserwuje i opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (reakcje spalania)
alkanów na przy kładzie metanu i etanu;
5) wyjaśnia zależność pomiędzy długością łańcucha węglowego a stanem
skupienia alkanu;
6) podaje wzory ogólne szeregów homologicznych alkenów i alkinów; podaje
zasady tworzenia nazw alkenów i alkinów w oparciu o nazwy alkanów;
7) opisuje właściwości (spalanie, przyłączanie bromu i wodoru) oraz
zastosowania etenu i etynu;
8) projektuje doświadczenie pozwalające odróżnić węglowodory nasycone
od nienasyconych;
9) zapisuje równanie reakcji polimeryzacji etenu; opisuje właściwości
i zastosowania polietylenu.
9. Pochodne węglowodorów. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym.
Uczeń:
1) tworzy nazwy prostych alkoholi i pisze ich wzory sumaryczne i
strukturalne;
2) bada właściwości etanolu; opisuje właściwości i zastosowania metanolu
i etanolu; zapisuje równania reakcji spalania metanolu i etanolu; opisuje
negatywne skutki działania alkoholu etylowego na organizm ludzki;
3) zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny glicerolu; bada i opisuje
właściwości
glicerolu; wymienia jego zastosowania;
4) podaje przykłady kwasów organicznych występujących w przyrodzie
i wymienia ich zastosowania; pisze wzory prostych kwasów karboksylowych
i podaje ich nazwy zwyczajowe i systematyczne;
5) bada i opisuje właściwości kwasu octowego (reakcja dysocjacji
elektrolitycznej,
reakcja z zasadami, metalami i tlenkami metali);
6) wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji; zapisuje równania reakcji
pomiędzy prostymi kwasami karboksylowymi i alkoholami
jednowodorotlenowymi; tworzy nazwy estrów pochodzących od podanych
nazw kwasów i alkoholi; planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające
otrzymać ester o podanej nazwie;
7) opisuje właściwości estrów w aspekcie ich zastosowań;
8) podaje nazwy wyższych kwasów karboksylowych nasyconych
(palmitynowy,
stearynowy) i nienasyconych (oleinowy) i zapisuje ich wzory;
9) opisuje właściwości długołańcuchowych kwasów karboksylowych;
projektuje doświadczenie, które pozwoli odróżnić kwas oleinowy od
palmitynowego lub stearynowego;
10) klasyfikuje tłuszcze pod względem pochodzenia, stanu skupienia
i charakteru chemicznego; opisuje właściwości fizyczne tłuszczów;
projektuje doświadczenie pozwalające odróżnić tłuszcz nienasycony
od nasyconego;
11) opisuje budowę i właściwości fizyczne i chemiczne pochodnych
węglowodorów
za wie rających azot na przykładzie amin (metyloaminy) i aminokwasów
(glicyny);
12) wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład cząsteczek
białek; definiuje białka jako związki powstające z aminokwasów;
13) bada zachowanie się białka pod wpływem ogrzewania, stężonego
etanolu, kwasów i zasad, soli metali ciężkich (np. CuSO4) i soli kuchennej;
opisuje różnice w prze biegu denaturacji i koagulacji białek; wylicza
czynniki, które wywołują te procesy; wykrywa obecność białka w różnych
produktach spożywczych;
14) wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład cząsteczek
cukrów; dokonuje po działu cukrów na proste i złożone;
15) podaje wzór sumaryczny glukozy i fruktozy; bada i opisuje właściwości
fizyczne glukozy; wskazuje na jej zastosowania;
16) podaje wzór sumaryczny sacharozy; bada i opisuje właściwości
fizyczne sacharozy; wskazuje na jej zastosowania; zapisuje równanie
reakcji sacharozy z wodą (za pomocą wzorów sumarycznych);
17) opisuje występowanie skrobi i celulozy w przyrodzie; podaje wzory
sumaryczne tych związków; wymienia różnice w ich właściwościach;
opisuje znaczenie i zastosowania tych cukrów; wykrywa obecność
skrobi w różnych produktach spożywczych.